Premio OzieriPremio Ozieri di Letteratura Sarda 

Franziscu Muroni nascheit in Bonorva in una familia tra sas prus distintas de su logu. Ancora giovaneddu abbratzeit sa missione ecclesiale e, una borta ordinadu satzerdote benzeit imbiadu a retzere sa Parrocchia de Semestene, una bidda minore accanta a Bonorva. Preideru Muroni fit diennidu unu religiosu ischidu meda e prorfundu connoschidore de sa dissiplina teologica: Gusta dimensione culturale, umana e evangelica, in su matessi tempus, lu giutteit a si ponner a coro sa difesa de sos problemas de sos debiles, de sos poveros vassallos, tripiados che ispugnas da-e sa fiscalidade feudale e chi agataiant susteniu in sas risorsas lanzas de sa campannia.. Curriat s'ultima deghina de annos de su 1700. Forsis, cussu est bistadu su periudu prus nieddu de s'esperienzia feudale. Sa bidda de Semestene fit cumpresa in sa baronia infeudada a sos sinnores de Villarios. Su pessonatzu ch'in cussos annos retziat sa baronia est restadu' famadu pro s'esser distintu tra sos prus ispiedados, imponiat a sos vassallos finas balzellos illegittimos, e arguai si non beniant currispostos. Su preideru Muroni, restadas sena risposta sas suppricas imbiadas finas a su soperanu, pro su mediu de su viserè Vivalda, suppricas chi dimandaiant zustitzia umana ebbia, non si resinneit a bistare frimmu e calliadu; in fundu, -non si pretendiat miraculos, si cheriat abbia de moderare sas gabellas e sutterrare sos abusos- no appeit difficultade a s'ischierare chin sos chi susteniant su Movimentu de sa "Sarda Rivoluzione" chi faghiat capu a Giommara Angioy. Custos, a boghe manna, preigaiant su superamentu de s'istitutzione feudale e-i su riscattu de sos feudos da-e parte de sos vassallos. Frimmu in sos cumbinchimentos suos, umanos e cristianos, fatteit lomper de sighidu a sos parrocchianos e a sos vassallos de su Logudoro; tottu in abbolottu, missatzos giaros pro los cumbincher a aunire sas possas e-i sas voluntades prus sanas pro giugher a innanti una causa sa prus nobile e giusta. Su rettore Muroni fit semper disponibile pro andare a preigare in sas chejas et in sas piattas de sas biddas, in nument de sa causa contra sas inzustissias feudales. A su matessi tempus, dienzeit unu de sos organitzadores prus attivos de sos "Pattos de Unione" chi sunt bistados congruidos tra medas cumonidades de su Capu 'e Susu. Medas istudiosos attribuint a Muroni divressios missatzos frimmados chin unu mimene de appostìtza. "Sardo Patrizio", missatzos chi, in cuss'occasione, fatteit s'inghiriu de su Logudoro lompinde de sighidu ass'attenzione de sos perrocchisnos e de sos vassallos in generale. Dienzeit grande amigu e cunfidente de Angioy e chin Angioy cundivideit sa bona e-i sa mala sorte. Isse puru, duncas, benzeit a s'agatare in sa lista 'e sos inculpados mannos e pressighidos da-e sas autoridades viseregias. Pustis de su malu risultadu ch'at appidu sa marcia tentada da-e Angioy a cara a Casteddu, accumpannieit s'ex alternos in sa fua da-e Sardinnia e in su vagabundare peri sas divressias zittades de sa Terrafrimma, da-e Genova a Livorno, da-e Livorno a Milanu, pustis a Torinu. In Torinu si proponiat de poder aer un'abboju chin su soperanu, ma, custu propositu, li benzeit negadu, appeit però su modu de poder chistionare chin su ministru Galli, ligadu a sa casta de sos feudatarios. Su ministru Galli, infattis, aiat isposadu una de sa familia de sos Manca, titulares de sa baronia de Montemajore e de su ducadu de s'Asinara. Su ministru, non s'ischit si l'appat fattu in bona o in mala fide, de zerttu in s'iscopu de lu cumbincher a torrare in Sardinnia sena currer arriscos, li fatteit ischire chi su die 8 de lampadas de s'annu currente, 1796, it bistadu emanadu unu pregone regiu chin su cale si decretaiat un'amnistia pro sos reatos politicos cummissos in su Logudoro.. Est diffitzile a poder creere chi su ministru Galli non esserat a su currente de su fattu ch'in Sardinnia, da-e parte de su guvernu viseregiu be-i fint resistenzias mannas in su contu 'e s'applicatzione de su pregone de s'amnistia a sos sighidores de Angioy. Muroni però, intendindesi assiguradu da-e sas paraulas de unu ministru de su guvernu regiu, si disponzeit a torrare in Sardinnia. Approdeit a Orosei e lompeit a Bonorva su die de sas Marias, chi tiat esser s'otto de capidanni, sempere de su 1796. • ' Sos parentes, sos paesanos, sos parrocchianos de Semestene l'accollieint chin tottu sos riguardos, pariat unu liberadore imbiadu da-e su Chelu. Tranchilliu e serenu, cumbinchidu de cantu l'aiat assiguradu su ministru Galli, s'impresseit a fagher ischire de sa torrada sua a sos tres delegados viseregios chi fint istados imbiados a Tatari pustis chi fit istadu esoneradu Angioy da-e s'ingarrigu de "altrnos".. Custos delegados, chin unu curreu ingarrigadu appremore li fatteint aere unu pregone de pagas peraulas, articuladu comente de sighidu: < A su reverendu Franziscu Muroni -Bonorva -Finas chi s'est cumportadu bene l'amus proteggidu e divensadu. Pustis chi s'est cumportadu a sa manera de unu furfante ostinadu est, menzus chi si chirchet ateros avvocados chi lu potana divensare.> Frimmadu: Delrio, Mussò, Guiso. Chin su matessi pregone lu declareint indinniu de istare in libertade in su Regnu e l'aiant appitzigheint unu taglione de 500 iscudos. Cussa nova no si l'isettaiat de zertu e provocheit in s'animu sou s'effettu de un diluviu. A parte s'affannu pro sas penas suas pessonales, pensaiat a sas difficultades chi podiant ruere susu a sos de sa familia sua, de sos amigos suos e, non fint pagos in Bonorva e in sas biddas de su Logudoro. Non li restaiat ateru de faghere si non de s'appartare da-e Bonorva e daresi a sa matta. Incuminzeit a vagabundare peri sas campannias de sas biddas ch'aiat attraessadu prus de una borta preighende pro su Movimentu contrariu a su feudalesimu, mudaiat sas bistimentas de sighidu, pro cunfundere sos connotados s'aiat fattu crescher s'arva finas a sa pettorra. Si podet immaginare cantu podiat esser penosa sa bandidanzia pro unu preideru non prus giovanu, finas pagu sanu e de fronte a sa difficultade de dever fagher vida umpare a ateros bandidos de sos cales sas campannias nde fint pienas. In sos montes de Bonorva e de Semestene, s'intendiat pagu siguru tando, chircheit de agatare riparu in sos saltos de Bono, de Thiesi, de sa Pienarza de Sune inube podiat contare in s'amparu de bonos amigos. Fit pressighidu sen'ammellu da-e sa gendarmeria de sos delegados viseregios e de sos barones.Viviat sa bandidanzia in s'isettu de una rivalsa de Angioy chin s'atzudu de sa Franza repubblicana, un'azudu promissu e assiguradu prus bortas. In un'abboju riservadu, cunfideit a su piscamusou chi pro chidas intreas si fit devidu nudrire ebbia de lande cotta a buddu, comente si coghinat sa castanza. In Bonorva, in cussos meses si viviat unu clima de terrore. Si podiant contare non mancu de 20 pessones tra foressidos e bandidos, Sa bidda fit partida in duos frontes e sa zente s'abbaidaiat chi diffidenzia. A una parte si fint ischieradas sas familias de sa nobiltade, atteraccadas a su barone e a su podere viseregiu, a s'atera sos parentes, sos amigos de sos Muroni, in prima fila unu de sos frades chi in Bonorva fit butecariu e, chin issos, tottu sos chi divensaiant sos vassallos.. Chin sos riccos, in primu pianu be-i fint sas familias de sos Prunas-Casanova, de sos Prunas-Pes e de sos Prunas-Dore, tottu imparentados appare. Unu de sos Prunas-Pes aiat isposadu donna Costanza Valentino de Tempiu, netta de su male famadu giudighe Zuseppe Valentino. Finas balindesi de custos parentados e amiganzias, sos tres delegados viseregios si fint impressados de andare finas a Bonorva pro cumbattare su fronte chi fit ischieradu chin sos Muroni e pretender chi tottu, imbenujados e umiliados, a incuminzare da-e sos cunsitzeris de su Cunsitzu Cumonitativu, pronunzierant unu giuramentu de fidelidade assoluta a su soperanu. In su matessi tempus non s'ismentigaiant de avvertire chi si proponiant de pressighire chi calesiat mediu sos angioyanos ostinados. In sas campagnas de Sune, su predi Muroni, beenzeit collidu da-e sas frebbas catarrales e agateit riparu in domo de un'amigu de su logu. A cuss'amigu, de zertu in bona fide, su malaidu fatteit ischire de esser pressighidu da-e sa zustissia pro reatos politicos e de esser finas taglionadu. Si podiat esser prus in bona fide de deasi! S'amigu, simulende contivitzu e attenzione lu condueit a domo sua pro lu tenner in caldu e pro lu curare. Sa sinzeridade de cuss'amigu si ponzeit in giaru cando, unu die a tardu -e notte s'intendeit zoccare sa gianna a corpos imperiosos. Denanti a sa domo be-i fint pattullias de dragones imbiadas da-e sos Prunas de Bonorva e-i su rettore Muroni benzeit declaradu in arrestu. Lu ligheint bene a s'imbastu de unu runzinu. Duos capos de sa fune chi lu teniat istrintu benzein assiguradas a sa sedda de sos capaddos de sos duos bardianos chi lu teviant iscortare. Custu est sutzessu su die 25 de martu de su 1797. Teviant lomper a Tatari fattende a mancu de traessare su Meilogu. Sighende caminos segundarios punteint a Biddanoa e pustis a Salighera. Carchi die infattu, una duminiga, su rettore Muroni bintreit in Tatari. A missinnanti bei fit un' iscuadrone de soldados armados finas a sos pilos de cuccuru, accumpanniaiant su corteu sonos de pippiriolos e de tumbarinos. Una truma manna de zente, fatta lomper apposta da-e sos inimigos suos, in signu de rivincita, si fit affiottada in s'intrada de sa zittade. Don Antoni Manca.inimugu giurade de Muroni, in sedda a unu capaddu briosu, l'imbesteit chin insultos infamantes. Chin un'ispada in manu l'andeit in denanti in sa gana de lu cherrer ferrere. Benzeit frimmadu da-e sos soldados de s'iscorta... Chie li pediat sa beneissione in sinniu de isfregiu, chie li ruspiaiat in cara, chie li mustraiat Sas concas de sos chi fint bistados galu zustitziados, inserradas in gabbias de ferru e appiccadas a sa vista de sa zente. Benzeit accumpanniadu a sa presone de Santu Nenardu e intregadu a battor bardianos, sos cales, lu fatteint pigare finas in sos iscalinos de su fuscalzu: Li ponzeint unu collarinu a su tuju e una cadena presa a una loriga chi fit fraigada a su muru, accanta li ligheint unu cane famidu chi lu teniat semper ischidu. Su rettore Muroni benzeit protzessadu e cundennadu. Sa curia de Tatari, pustis de aer cunsinniadu unu memoriale de s'archipiscamu, avanzeit, supra s'impresonadu, sos derittos de su "privilegium fori" . Pustis de su protzessu, sos attos fint bistados imbiados a Torinu. Su Guvernu regiu, creteit de amnistare sas culpas cummissas innanti de s'otto de lampadas de su 1796 e de cunsiderare non politicas sas culpas chi podiant esser bistadas cummissas pustis de cussa die. Muroni lasseit sa presone de Santu Nenardu e benzeit futzidu a sa presone de s'archivescovadu chi fit in su casteddu aragonesu inube innanti be-i fit su Tribunale de s'Inquisitzione Preideru Muroni morzeit in Tatari su die 26 de bennarzu de su 1810 e benzeit sepultadu in sa cheja de Santu Pedru de Silki.

 

Totoi Mura (Padria)
2° premio 2005 (Sezione prosa «Angelo Dettori»)

Torna all'inizio del contenuto